امروزه بسیاری از صنایع پیشرفت های زیادی کرده اند، یکی از نمونه صنایعی که پیشرفت چشمگیری داشته است صنعت چاپ در ایران است. تاریخچه صنعت چاپ در ایران حدود صد سال پیش بود که نقطه عطفی در تاریخ ایران محسوب می شود. تاریخچه چاپ ایران و تاسیس اولین چاپخانه و انتشار اولین کتاب ها در ایران داستانی است که از غرب به همراه سایر فناوری ها به ایران آمد. این مقاله در مورد تاریخچه چاپ و توضیحات تکمیلی در مورد پیشرفت صنعت چاپ در ایران است. پس با ما تا آخر مقاله همراه باشید.
تاریخچه صنعت چاپ در ایران
قبل از ظهور صنعت چاپ کتاب ها را به صورت دست نویس می نوشتند. در ایران تاریخچه چاپ در اولین شکل به دوره هخامنشیان می رسد که روی احکام و فرمان های سلطنتی حک می شد. برخی عصر ایلخانان را آغاز صنعت چاپ در ایران می دانند، اما برخی دیگر معتقدند یهودیان فارسی زبان قبل از دیگران این ایده را مطرح کردند. در واقع تاسیس اولین چاپخانه در ایران را می توان به دوران صفویه نسبت داد، زمانی که موبدان ارمنی در اصفهان مناجات و دعاهای مسیحی را چاپ می کردند. در دوره ولیعهدی عباس میرزا، صنعت چاپ در ایران بصورت جدی شکل گرفت. فتحعلی شاه قاجار اولین چاپخانه را در ایران تاسیس کرد که به روش چاپ سرپی و به زبان فارسی کتاب ها را منتشر می کرد. کلمه چاپ از کلمه هندی چاپنا گرفته شده است، اما برخی معتقدند که این کلمه از چاو گرفته شده است که در گذشته در بین ایرانیان نوعی پول بوده است. میرزا زین العابدین تبریزی اولین چاپخانه تبریز را در سال 1196 شمسی تاسیس کرد.
پدر صنعت چاپ ایران
مرتضی نوریانی ملقب به پدر صنعت چاپ در ایران، بالغ بر هشتاد درصد چاپخانه های ایران را مجهز کرد. او با معرفی چاپخانه های جدید در ایران و تجهیز چاپخانه های مختلف در سراسر کشور، همچنین تاسیس آموزشگاه چاپ، مطالعه فناوری های چاپ و بسیاری آثار دیگر موفق به احیای صنعت چاپ شد. نوریانی با تلاش شبانه روزی و حمایت یک شرکت بزرگ هایدلبرگ در آلمان، تجارت خود را وقف انتشار و نوسازی صنعت چاپ در ایران کرد. وی در کنار فعالیت تجاری، از آموزش و پژوهش در زمینه های چاپ و نشر، شعر و ادبیات فارسی، تاریخ، پزشکی و هنر در قالب اقدامات بنیاد نیکوکاری حمایت می کرد. پس از این فعالیت ها به یکباره کیفیت چاپ و حجم انتشار کتاب تغییر چشمگیری پیدا کرد.
اولین کتاب چاپ شده در ایران
در زمان عباس میرزایی قاجار و مصادف با جنگ های ایران و روس، تحول بزرگی در صنعت چاپ و مواد مورد استفاده برای کتاب، روزنامه و غیره در صنعت چاپ آغاز شد. به نظر می رسد اولین کتابی که در ایران چاپ سنگی شد، قرآن بود که توسط میرزا اسدالله در سال 1248 در تبریز چاپ شده است. اولین کتابی که در ایران به چاپ رسید در شهر تبریز و به نام رساله جهادیه بود. این کتاب پس از تاسیس اولین چاپخانه در ایران، در چاپخانه میرزا زین العابدین تبریز در سال ۱۱۹۷ هجری قمری به چاپ رسید. اولین کتاب مشهور چاپ شده با تصویر، کتاب لیلی و مجنون است که در سال ۱۲۵۹هجری قمری منتشر شده است.
تحول صنعت چاپ کتاب ایران
پیشرفت بزرگ در زمینه فناوری در صنعت چاپ کتاب، روزنامه و غیره از زمان سلطنت عباس میرزایی قاجار و مصادف با جنگ ایران و شوروی سابق آغاز شد. یکی دیگر از عوامل توسعه چاپ کتاب در ایران، تاسیس مدرسه دارالفنون بود. چاپخانه کوچک دارالفنون در سال ۱۲۶۸ شمسی تاسیس شد و بیش از چهل کتاب در آن به چاپ رسید. اولین چاپخانه کتاب در ایران با حروف سریی کار می کرد که کتاب فتح نامه را با چاپ سربی منتشر کرد. در زمان محمدعلی میرزا استفاده از چاپخانه های سربی و خصوصی جایگزین دستگاه های سنگی دولتی شد و تا دهه ۱۳۳۰ فعالیت دستگاه های سنگی به تدریج کمتر شد. در دوران نهضت مشروطه در حکومت قاجار، به دلیل گرایش مردم به سیاست و خواندن مسائل سیاسی روز، صنعت چاپ روزنامه و کتاب در ایران توسعه پیدا کرد. در آن زمان نامه های پنهانی را با چاپ ژلاتینی منتشر می کردند. در دهه چهل شمسی صنعت چاپ در ایران وارد مرحله جدیدی شد و چاپ کتاب، گسترش کارگاه صنعت چاپ بیشتر توسعه یافت. دهه پنجاه ایران کتاب های درسی مدارس و دانشگاه ها با چاپ لاینوترون به چاپ رسیدند که تحول عظیمی در صنعت چاپ در ایران بود. از سال ۱۳۵۷صنعت چاپ کتاب در ایران به دلیل معرفی ابزارها و فناوری های جدید به ویژه استفاده از رایانه ها، رشد جمعیت و رشد سریع نسل های جدید و نیاز به آموزش، توسعه دانشگاه ها و آموزش عالی رشد فراوانی داشته است.
صنعت چاپ در اصفهان
خلیفه وقت ارمنی های جلفای اصفهان، خاچاطور هنگامی که برای سامان دادن به مشکلات ارمنی ها به لهستان سفر کرد از وجود صنعت چاپ آگاه شد. از اینرو هنگامی که به جلفا بازگشت اقدام به تاسیس چاپخانه کرد و کلیه تجهیزات چاپ از قبیل ماشین چاپ، حروف، کاغذ و مرکب را با دست ساخته و آماده کرد. چاپخانه جلفای اصفهان در سال ۱۸۷۲ پس از وقفه ای طولانی دوباره به همت فردی به نام مانوک هوردانیان، رونق گرفت. اولین کتابی که در این چاپخانه و توسط ارمنی های جلفا به چاپ رسید، زبور داود نام دارد و هم اکنون در آکسفورد در انگلستان نگهداری می شود. دومین چاپخانه ارمنی ها در اصفهان لازاریت نام دارد و سه جلد از کتاب های چاپ شده آن هم اکنون در دسترس قرار دارد. در حال حاضر، شهر اصفهان در صنعت چاپ از قطب های مرکزی کشور محسوب می شود و به عنوان مهد صنعت چاپ در ایران شناخته شده است.
صنعت چاپ در تبریز
اولین ماشین چاپ که به دستور فتحعلی شاه از روسیه وارد ایران شد، برای اولین بار توسط هنرمند تبریزی، میرزا زین العابدین به کار گرفته شد. اولین چاپخانه ای که به دست ما رسید، چاپخانه سربی بود که در حدود سال 1227 در تبریز تاسیس شد. در حال حاضر با گذشتن چندین دهه، هنوز صنعت چاپ در تبریز بطور مستحکم به کار خود ادامه می دهد. مرحوم آقا میرزا عبدالوهاب شعاری از پیشکسوتان صنعت چاپ آذربایجان بود که توانست اولین فرم هشت رنگ را با چاپ سنگی چاپ کند. او همچنین اولین چاپخانه را در تبریز ایجاد کرد. امروزه حدود 421 چاپخانه در استان تبریز فعالیت دارند و بسیاری از چاپخانه های افست تبریز از تکنولوژی چاپ لیبل IML نیز استفاده می کنند.
روز ملی صنعت چاپ
یکی از قدیمی ترین و ارزشمندترین هنرهای ایران صنعت چاپ است. ارتقای این صنعت می تواند در توسعه صادرات کالاها و محصولات تولیدی در ایران موثر باشد. روز ۱۱ شهریور در تقویم ایران به عنوان روز ملی صنعت چاپ ایران در سال ۱۳۸۲ و با تلاش اسدالله جامی مدیر کل وزارت ارشاد اسلامی نامگذاری شده است. این روز به یاد هنرمندانی است که قرن ها برای توسعه صنعت چاپ در ایران و توسعه فرهنگ عمومی تلاش کرده اند. ۱۱ شهریور برای اهالی صنعت چاپ بسیار مهم است چرا که در این روز صنعت چاپ ایران با قدمت بیش از دو قرن هویت خود را به دست آورد و روز ملی صنعت چاپ نامگذاری شد.
سخن آخر
اگرچه حدود چهار قرن از اختراع دستگاه چاپ توسط یوهانس گوتنبرگ می گذرد، اما با ورود چاپ صنعتی به ایران، صنعت چاپ زندگی ایرانیان را متحول کرده است. تاریخچه صنعت چاپ در ایران به زمان هخامنشیان برمی گردد و اولین پادشاهی که شاهد صنعت چاپ در ایران بود پادشاهان هخامنشی بودند. همانطور که در مقاله خواندید دو شهر اصفهان و تبریز مهد صنعت چاپ ایران بودند و تا به امروز این هنر را مستحکم نگهداشته و رونق داده اند. امیدواریم این مقاله برای شما مفید و سودمند بوده باشد.
برای مطالعه بیشتر میتوانید به مطالب زیر نیز رجوع کنید:
مراحل ساخت و تولید کاغذ
